De Jacobus Fruytier scholengemeenschap heeft afgelopen periode verschillende locaties intern vernieuwd. De scholengemeenschap zet in op een duurzame en moderne leeromgeving die past bij de huidige onderwijsontwikkelingen. Belangrijk uitgangspunt is het realiseren van een gezonde en energiezuinige school, waar leerlingen en docenten optimaal kunnen werken en studeren.  

Eind 2021 verkreeg Ter Steege Bouw Vastgoed Rijssen de opdracht voor de verbouwing van de locatie in Apeldoorn via een aanbesteding. Samen met de scholengemeenschap is het project in een bouwteam verder uitgewerkt. Door de prettige samenwerking en het goede verloop is er door de opdrachtgever gekozen om hier aansluitend een vervolg aan te geven. Ter Steege kreeg opdracht om de verbouwing van fase 2 in Apeldoorn en de verbouwing van de vestiging in Uddel in bouwteam uit te voeren.  

Tijdens deze projecten verrichtten we werkzaamheden op de volgende onderdelen: groot onderhoud, onderwijsvernieuwing, frisse lucht in de school en verduurzaming. Denk hierbij aan het aanbrengen van duurzame energiebronnen, zoals warmtepompen.  

Ook zijn de scholen esthetisch flink opgeknapt. De indelingen, kozijnen, plafonds, vloerbedekking, verlichting en het schilderwerk werden allemaal vernieuwd. Met de nieuwe ruimtes is flexibel onderwijs mogelijk en door alle vernieuwingen is er veel openheid en licht. 

Tijdens de werkzaamheden werd er gewoon lesgegeven. Een mooie uitdaging. Zo moesten we voorkomen dat leerlingen en personeel op de bouwplaats zouden komen, werkten wij in faseringen en konden we bijvoorbeeld niet gaan boren tijdens examens. Veiligheid van alle betrokkenen speelde bij dit project een erg belangrijke rol. 

Bij zowel de Fruytierschool in Apeldoorn als de vestiging in Uddel zijn in de zomervakantie de laatste werkzaamheden verricht. Leerkrachten en leerlingen startten begin deze maand dus in een volledig vernieuwde school.  

Afgelopen dinsdag 19 september is samen met de kopers, de Gemeente Hardenberg, architect Palazzo uit Holten en Ter Steege Bouw Vastgoed de start van de bouw gevierd. De werkzaamheden zijn in volle gang op de locatie.

Het project betreft de tweede en laatste fase van Ter Steege op de Marshoogte. De eerste fase bestond uit 12 koopwoningen. De huidige fase bestaat uit 20 koopwoningen. Na meer dan 23 jaar bouwen in de Marslanden betekent dit voorlopig de laatste fase voor Ter Steege.

Bouwen voor de starter

In het bijzonder is er aandacht voor de 5 starterswoningen in het project. Gezamenlijk met de gemeente is ingezet om 5 rijwoningen te ontwikkelen voor de lokale starter in Hardenberg. Een doelgroep welke het op dit moment lastig heeft op de woningmarkt. Door het toepassen van andere materialen, smallere beukmaat en slimme oplossingen is dit gelukt.

Feestelijke start

Tijd voor een officiële starthandeling. Gezamenlijk met de kopers was Wethouder Breukelman aandachtig toeschouwer van het leggen van de symbolische eerste vloerplaat. Na de starthandeling was er tijd voor de nieuwe buurtbewoners om elkaar te leren kennen onder het genot van een drankje en wat lekkers. Op naar een voortvarende bouw.

Een nieuwbouwproject voor 10 sociale huurwoningen in Assen kreeg een passend vervolg met 16 woningen in Norg. ‘Als woningcorporatie investeren wij in nieuwe woningen die duurzaam én voor onze huurders betaalbaar zijn,’ zegt Michiel Roosendaal, ontwikkelmanager bij Actium. ‘In Assen en aansluitend Norg zijn we daar samen met Ter Steege Bouw Vastgoed in geslaagd.’

Meer, anders en duurzaam bouwen en onderhouden. Dat is de opgave die Actium zich gesteld heeft. Roosendaal: ‘Het doel is om jaarlijks zo’n 450 duurzame, nieuwe woningen te bouwen. Daarnaast investeren we in herstructurering en transformatie om de woningvoorraad toekomstproof te houden. Het vinden van betaalbare bouwlocaties wordt steeds uitdagender. De samenwerking met Ter Steege is ons daarom goed bevallen. Ze staan open voor nieuwe ideeën en brengen zelfs grondposities in, zoals in de wijk Kloosterakker in Assen.’

Hoogste energielabel

Een belangrijk aspect van de samenwerking tussen Actium en Ter Steege is het streven naar hoogwaardige duurzaamheid. ‘Actium was al bekend met Ter Steege omdat ze ons kantoorpand in Assen hebben gebouwd,’ vertelt Roosendaal. Op een dag benaderde Bastiaan Piksen, adjunct-directeur bij Ter Steege Bouw Vastgoed Hardenberg, Actium met het voorstel om deel te nemen in een gemengd project voor koopwoningen, vrije kavels en sociale huurwoningen in de nieuwe wijk Kloosterakker. ‘De duurzame woningen van Ter Steege, gebaseerd op het Leef!Wel-concept, waren perfect afgestemd op onze vraag naar toekomstbestendige huurwoningen. Denk daarbij aan optimale isolatie, hoge rc-waardes, zonnepanelen en het hoogste energielabel met de nodige plusjes. Dit leidt tot lagere energielasten en daarmee lagere woonlasten voor de huurder, minder C02-uitstoot en een hoog wooncomfort.’

In de samenwerking draaide het om de vraag: Hoe kunnen we het wél doen? Actium wilde niet inleveren op kwaliteit, omdat dit het probleem zou verschuiven naar de huurders. In goed overleg hebben Actium en Ter Steege het standaard woningontwerp aangepast om samen maatwerk te maken. Voor de woningen in Kloosterakker resulteerde dit in een nog betere isolatieschil.

Bewezen concept

Dit succesvolle concept werd vervolgens herhaald bij een project voor nieuwe huurwoningen in Norg. Roosendaal legt uit: ‘In de jonge wijk Oosterveld ontwikkelden wij woningen volgens ons meer, anders en duurzaam-concept. Waarom zou je voor elke locatie het wiel opnieuw uitvinden? Door te kiezen voor dit concept bespaarden we bovendien flink op projectengineering. Ook hier stonden betaalbare woonlasten voor huurders centraal. Daarom kozen we voor bewezen oplossingen, zoals een hoge isolatiewaarde en een bodemwarmtepomp in combinatie met pv-panelen.’

Eisen beeldkwaliteit

Geen project is hetzelfde, zo ook niet de nieuwbouwprojecten in Assen en Norg. Roosendaal: ‘In het laatste geval was de samenwerking zelfs nog intensiever, vanwege de bijzondere eisen die de gemeente stelde aan de beeldkwaliteit. Hierdoor is er vrijwel geen esthetisch verschil met de koopwoningen op de locatie. Denk bijvoorbeeld aan het voorschrift van gevelbekleding met zwart hout. Het is verleidelijk om dan te besparen op andere posten. Bijvoorbeeld door het extra toilet op de verdieping te schrappen. Maar dat gaat in tegen onze uitgangspunten om huurders zo lang mogelijk zelfstandig thuis te laten wonen.’

Kosten installatiewerk

Samen met Ter Steege heeft Actium toch een oplossing gevonden. Roosendaal: ‘Zij staan altijd open voor nieuwe ideeën en denken graag mee zonder in te leveren op kwaliteit. Om het project van 16 huurwoningen betaalbaar te houden, hebben we gewerkt met onze eigen installateur. De installatiecomponent in de prijs wordt steeds belangrijker en bepaalt de kwaliteit en de kostprijs van de woning. Ter Steege stond hier positief tegenover. Voor Actium smaakt deze samenwerking daarom naar meer. Voor een nieuwe locatie in Assen overwegen we het beproefde recept opnieuw toe te passen. Ter Steege kent onze uitgangspunten en wensen, waardoor we snel kunnen schakelen.’

Breng in de praktijk wat je verkondigt. Onder dat motto ontwikkelde en bouwde Ter Steege Bouw Vastgoed Delft voor zichzelf een duurzaam nieuw onderkomen: het kantoor van de toekomst. Circulair gebouwd en opgetrokken in CLT-houtbouw. ‘Het is een lichte bouwmethode met een positief effect op werkklimaat en energieverbruik,’ vertelt directeur Walter Vermeulen. ‘Bovendien resulteert het in minder stikstofuitstoot.’

De vestiging Delft is een jonge loot aan de boom van het familiebedrijf Ter Steege Bouw Vastgoed. ‘Het paste bij de strategie om landelijke dekking te krijgen van de bouw-vastgoedactiviteiten,’ licht Vermeulen toe. ‘Wanneer je dichter bij de bouwprojecten zit, zorgt dat voor een duurzame inzetbaarheid van medewerkers. Het scheelt namelijk reistijd, kosten en CO2-uitstoot.’

Vermeulen was van begin af aan kartrekker van het nieuwbouwproject. ‘Ik ben in 2018 bij Ter Steege in dienst gekomen met de opdracht: richt een nieuw bouwvastgoedbedrijf op in het westen van het land. Ik begon met alleen een telefoon, laptop en auto. Samen met één collega waren we tijdelijk gehuisvest in een soort boerderij in Rijswijk. Al snel groeiden we naar een team van vijftien medewerkers en waren we toe aan een ruimer jasje.’

De voorkeur ging uit naar een nieuwbouwkantoor in eigendom. Een geschikte locatie werd gevonden in de Harnaschpolder in Den Hoorn, een strategische plek vlak bij Delft en Den Haag. ‘Een paar honderd meter verderop bouwden we op dat moment aan het nieuwe Van der Valk Hotel Delft. Geen onbekende locatie dus.’

Efficiënt ruimtegebruik

Hoe moet het kantoor eruitzien en over hoeveel werkplekken moet het beschikken? ‘We zaten midden in corona-tijd,’ zegt Vermeulen. ‘Het doel was om als Ter Steege Bouw Vastgoed Delft in vijf jaar uit te groeien naar de omvang van de al bestaande Ter Steege-bedrijven, met circa 40 kantoormedewerkers. Maar zou het oude kantoorwerk na corona weer terugkeren? En hoe kun je efficiënt omgaan met ruimte? We hebben alle functies beoordeeld en gekeken wie er bij elkaar moeten zitten. Onze calculator moet bijvoorbeeld lekker alleen zitten en rustig kunnen werken. Maar voor het projectteam is het wel handig om bij elkaar te zitten, met bijvoorbeeld kleinere tafels maar wel een aparte bespreekruimte.’

Over het idee voor een ontwerp van het gebouw zegt Vermeulen: ‘Het moest een visitekaartje zijn voor wat Ter Steege allemaal kan. We zeiden tegen elkaar: Laten we het bouwen op een manier waar we nog geen ervaring mee hebben. Normaal is het voor elk bedrijf uitdagend om te innoveren. Het kost tijd, geld en doorbreekt de dagelijkse routine. Bij Ter Steege spaart elke vestiging om innovatie te kunnen financieren. Een zogeheten activatieteam beoordeelt vervolgens aanvragen voor een innovatiebudget. Onze aanvraag voor het ontwikkelen en bouwen van het kantoor van de toekomst werd goedgekeurd.’

Duurzaam houtbouwsysteem

Het uitgangspunt was om zo veel mogelijk innovatieve technieken toe te passen. Met het oog op de ecologische impact van bouwen is daarom gekozen voor een duurzaam houtbouwsysteem met cross laminated timber (CLT). Dit zijn meerlaagse kruislings verlijmde panelen, van hout uit duurzaam beheerde bossen. Het is zo sterk dat het voor massieve vloeren, wanden en dakelementen een volwaardige vervanger is van beton of kalkzandsteen.

CLT heeft nog meer voordelen. Het creëert een gezond en aangenaam werkklimaat, met een warme uitstraling, vochtregulerende en isolerende eigenschappen, en een positieve invloed op energiegebruik. De bouwmethode is licht, wat resulteert in minder stikstofuitstoot. Bovendien is het hout demontabel en circulair, wat bij sloop in de toekomst gunstig is.

‘Nee, CLT is niet brandgevaarlijk,’ bevestigt Vermeulen. Bij brand vormt het namelijk een beschermende houtskoollaag, die het vuur deels dooft. Hout verliest ook veel minder constructieve sterkte dan staal  – slechts 25 procent na 30 minuten brand, terwijl staal al 90 procent verliest. Voor het ontwerp van het nieuwe kantoorpand werd een pitch uitgeschreven, waarbij Zeinstra Verbeek Architecten het winnende ontwerp maakte.

Comfortabel en duurzaam binnenklimaat

Houtbouw is niet het enige duurzame aspect van het gebouw. Vermeulen somt nog een aantal belangrijke innovaties op. Verwarmen, koelen en ventileren gebeurt door middel van een warmte-lucht-waterpomp. ‘Dat is redelijk nieuw voor kantoren.’ Voor airconditioning hangen onder de plafonds luchtbehandelingskastjes met warmte-koudeterugwinning (WTW) en de begane grond is voorzien van vloerverwarming. Luifels met lamellen aan de gevel in plaats van screens filteren de instraling van de zon.

Hoger rendement pv-panelen dankzij retentiedak

Het groendak ofwel retentiedak met PV-panelen is voorzien van mos-sedum en een ondergrond van lava, waardoor het dak goed water kan absorberen. Vermeulen: ‘Wist je trouwens dat pv-panelen op zo’n dak beter presteren dan op een dak met zwart bitumen? Het groen zorgt voor verkoeling en hoe koeler de panelen, hoe hoger het rendement. Het regenwater wordt opgevangen en gebruikt voor de bewatering van planten en het doorspoelen van het toilet. Per saldo verbruiken we met dit grijswatersysteem veel minder waardevol drinkwater. Het levert nauwelijks financieel voordeel op, maar draagt wel bij aan het milieubewustzijn. Ook besparen we flink op stroomverbruik door middel van led-verlichting. De verlichting is per ruimte geregeld met speciale sensoren. Pas bij onvoldoende daglicht gaat het licht aan en het schakelt zich automatisch uit wanneer in een kamer niemand aanwezig is. Lichtschakelaars ontbreken.’

Behalve duurzaam is het nieuwe kantoorpand ook esthetisch een schoolvoorbeeld van vernieuwing. ‘Dat is een prettige bijvangst,’ vindt Vermeulen. Het casco van hout en andere natuurlijke materialen is volledig in het zicht, er zijn geen verlaagde plafonds. ‘Het is een voorrecht om in zo’n gebouw te mogen werken. Designstudio NU uit Delft heeft ons geholpen met de aankleding van het interieur.’

Groene landschapsinrichting

Ook de landschapsinrichting is meegenomen in de planontwikkeling. ‘Kijk,’ wijst Vermeulen, ‘aan alle kanten wordt het gebouw omringd door groen. De gemeente stelde als voorwaarde dat het terrein minimaal voor 4 procent begroeid moest zijn. Op een bedrijventerrein is dat veel. Samen met de architect zijn we daarin ruimschoots geslaagd.’ Zo ligt het gebouw ingebed tussen terpen en een groene wand met klimop. Ook is er een veld met plukbloemen. De verkeerspaden zijn van steen, maar de parkeerplekken zijn voorzien van grastegels. De beplanting op de verdiepingen zorgt voor verkoeling van de gevels en biedt het ook van binnenuit zicht op groen.

Innoveren is leren

Is het allemaal alleen maar hosanna? ‘Met innovaties leer je lessen,’ zegt Vermeulen, ‘daar innoveer je voor. Neem het grijswatersysteem. In de toiletten stroomt geurloos, maar wel bruin water. Het hemelwater wordt namelijk op het dak via mos-sedum en lava opgevangen. We onderzoeken nog hoe we dat op biologische wijze kunnen oplossen. En dan is er nog de grote warmtepomp, die in sommige kamers voor vibraties zorgt. Natuurlijk is er een verband met de lichte, houten constructie van het gebouw. Conclusie is dat de ophanging en demping van de pomp om andere voorzieningen vraagt dan in een betonnen gebouw.’

Ondertussen overheerst grote tevredenheid over het bereikte resultaat. ‘Iedereen is super enthousiast: medewerkers, maar ook architecten, collega-bouwbedrijven en beleggers die hier op bezoek komen. Overbodig te zeggen dat het kantoor van de toekomst ook een positieve uitstraling heeft op sollicitanten.’